Mən hansısa korrupsioneri niyə söyməliyəm, niyə hədə-qorxu gəlməliyəm? - Sərdar Cəlaloğlu

Ölkədə sosial, iqtisadi, eləcə də siyasi sferada müxtəlif problemlərin mövcud olduğu faktdır. Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, mədəni, əxlaqi məsələlərdə də ciddi problemlər yaşanmaqdadır. “Unikal” qəzetinə müsahibə verən ADP sədri Sərdar Cəlaloğlu ilə söhbətimiz də milli-mənəvi dəyərlər, cəmiyyətdəki mədəni-əxlaqi deqradasiya prosesi ilə bağlı oldu.

-Sərdar bəy, hər bir cəmiyyət üçün mənəvi, əxlaqi və mədəni dəyərlərin önəmi böyükdür. Hazırda ölkədə bu sahəd vəziyyəti necə dəyərləndirirsiniz?

-Əvvəla onu deyim ki, dövlət sferasının müxtəlif sahələri bir-biri ilə sıx bağlıdır. Bir sahədə olan böhran digər sferaları da tənəzzülə uğradır. Bu baxımdan Azərbaycanda tutaq ki, iqtisadiyyatda yol verilən nöqsanlar və yaxud siyasətdəki monopoliya öz arxasında mədəniyyətdə, dində, təhsildə, əxlaqda və s. neqativ tendensiyalar yaradır. Bu, ictimai proseslərin sferaları bir-biri ilə bağlıdır. Təbii ki, Azərbaycanda həyat səviyyəsi aşağı düşdükdə, pis idarəçilik həyata keçirildikdə milli-mənəvi dəyərlər, ümumbəşəri dəyərlər demək olar ki, amortizasiyaya uğrayır. Biz Sovet dövründən çıxdıq. Sovet adamı ideallarından imtina elədik, amma müstəqil dövlət vətəndaşı kimi yeni ideallar bizə verilmədi. Biz vətəndaşlara yeni ideyalar verə bilmədik. Nəticədə köhnələrdən imtina, yeninin yaradılmaması mənəvi bir boşluq yaratdı. Bü gün bizim rastlaşdığımız bütün bu problemlər mənəvi boşluğun nəticəsidir. Varlı olan da bu gün bilmir niyə varlıdır? Kasıb olan da bilmir ki, niyə o kasıbdır? Bilmir ki, vəziyyətdən necə çıxsın. Ağıllı olan bilmir öz ağılını necə realizə eləsin. Qabiliyyəti olan bilmir öz qabiliyyətindən necə istifadə eləsin, istedadını necə üzə çıxaracağını bilmir. Faktiki olaraq, Azərbaycanda bir qeyri-müəyyənlik var. Bu qeyri-müəyyənlik də bütün bu neqativ tendensiyaları ortaya çıxarır. Cinayətkarlıq, əxlaqsızlıq durmadan artır. İnsanlar arasında şəxsi, ictimai münasibətlər durmadan korlanır. Bütün bunlar da sosial neqativlikləri ortaya çıxarır.

-Cəmiyyət özü bu münasibətləri normal məcraya gətirmək, müyyən çəki-düzən vermək imkanına malik deyil?

-Cəmiyyət özü-özünü o zaman formalaşdırardı ki, özü hansısa xarici total təsirə məruz qalmasın. Bu gün gecə-gündüz Azərbaycanda onlarla televiziya insanlara mənfi ideallar, mənfi nümunələr aşılayırsa, cəmiyyətin içində özünü saflaşdırma imkanı aşağı olduğuna görə vəziyyət düzəlmir. Əgər biz ənənəvi olaraq köklü bir cəmiyyət olsaydıq, rusların əsarəti altında olmasaydıq, sən deyən olardı. Bilirsən ki, təbii aristokratiya deyilən bir anlayış var. Sən deyirsən ee cəmiyyətin özü formalaşa bilər. Cəmiyyətin özünü dövlətdən fərqli olaraq təbii aristokratiya idarə edir. İnsanlar onlardan nümunə götürüb, tutaq ki, dövlətin pozucu təsirindən xilas olub onların təsirinə keçmir. Bu gün Azərbaycanda təbii aristokratiya yoxdur. Varlı adamların əksəriyyəti mənəviyyatsız insanlardır, oğrular, dələduzlar, korrupsionerlər və s. Təbii aristokratiya isə kasıb insanların sırasındadır. Onlar da iqtisadi imkanların məhdud olmasına görə, cəmiyyətə təsir etmək imkanına malik deyillər.

-Sovet dövründə, eləcə də müstəqilliyin ilk illərində ölkədə ziyalı təbəqəmiz var idi. Amma sanki son illər ziyalı təbəqəsi də aradan çıxıb. Bunu nə ilə əlaqələndirirsiniz?

-O ziyalılar sovet ziyalısı idi. Təəssüf ki, Yeni Azərbaycanın ziyalısı yetişməyib. Ziyalının yetişməsi üçün ölkədə normal siyasət aparılmalıdır. Təbii qabiliyyətlərin üzə çıxması üçün zəmin olmalıdır. Bu zaman xalqa bağlı, xalqa lazım olan insanlar da qabağa çıxa bilir. Tək-tək adamlar var. Onların da tanınmaq imkanları məhduddur. İnsanların bunlara tərəf meyli az olduğuna görə cəmiyyətə elə bir təsiri yoxdur. Başqa ölkələrdə elə din xadimləri var ki, dövlətə bərabər bir gücə malikdir. Yaxud elə bir şair, elə bir yazıçı, elə bir filosof var ki, onun sözü xalq üçün dövlətin sözündən çox-çox üstündür. Azərbaycanda belə insanlar yoxdur. Nə din xadimləri var, nə siyasi xadimlər var, nə elm xadimləri var, nə mədəniyyət xadimləri var.

-Anar, Fikrət Qoca və digər bu kimi ziyalılar niyə bu missiyanı həyata keçirə bilmir?

-Bir nəsil var ki, onların yarısı Sovet adamıdır, yarısı Yeni Azərbaycan. Bunlar müstəqil dövlətin təbii elitasını təşkil edə bilməzlər. Bunlardan kimsə dədəsinə görə bir yerə gəlib çıxır, ya da dövlətə xidmətlərinə görə hansısa status əldə edir. Təbii aristokratiya öz imkanları ilə müəyyən bir yerə gəlib çıxır. Tutaq ki, Şəhriyar İranda Azərbaycan xalqının aristokratiyası hesab oluna bilər. Öz gücü ilə dünya səviyyəsinə gəlib çıxıb. Bir də var kimsə gedib hansısa hökümətə qulluq eləsin. Ya dədəsinə, ya xalasına görə onu gətirib vəzifəyə qoysunlar. Bunlar süni aristokratiyadır. Onlar xalqa heç nə verə bilməz. O cümlədən, Sovet dövründə olan insanlar da Azərbaycan xalqına ziyandan başqa heç nə verə bilməz.

-Maraqlı bir məqama toxunmaq istərdim. Mətbuatda məlumat getdi ki, ziyalı təbəqənin mərkəzlərindən sayılan Yazıçılar birliyinin balansında olan binada disko klub açılıb. Sizcə, Deqradasiya elə buradan başlamırmı?

-Dünyanın heç bir yerində Yazıçılar Birliyi deyilən bir qurum yoxdur. Bu Sovetin bir institutudur. Müstəqil cəmiyyətdə Sovet institutunu saxlayanda, məsələn, Yazıçılar Birliyidir, Bəstəkarlar İttifaqıdır, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsidir təbii ki, onda da belə olar. Hesab edirəm ki, sovet dönəmindən qalma bütün strukturlar ləğv olunmalıdır.

-Ümumiyyətlə, cəmiyyəti bu mədəni-əxlaqi deqradasiya vəziyyətindən çıxarmaq üçün təklifiniz varmı?

-Cəmiyyət gec-tez dibə vurandan sonra qalxacaq. Bilirsiz də tənəzzüldən sonra tərəqqi gəlir. Azərbaycan cəmiyyəti bu dəqiqə özünün tənəzzül mərhələsini yaşayır. İctimai həyatın, ictimai şüurun bütün sahələrində dibə vurub. Yəni, bundan da aşağısı yoxdur. Azərbaycanda bundan aşağı əxlaqi və mədəni, elmi situasiya olmayacaq. Ümid var ki, bundan sonra yuxarıya doğru müəyyən bir proses başlasın. O da nə vaxt baş verəcək yaşayarıq, görərik.

-Sərdar bəy, əxlaqi, mədəni, elmi situasiya barədə fikirlərinizi bildirdiniz. Belə bir cəmiyyətdə siyasi münasibətlər hansı səviyyədədir?

-Siyasət də dövlətin bir sferasıdır. Dovlətin mədəni, iqtisadi sferasında ciddi dəyişikliklər yoxdursa, siyasi sferada da dəyişiklik ola bilməz. Biz hamımız eyni bir gəmiyə minmişiksə, və yaxud eyni bir bataqlıq yerdəyiksə, biz bir-birimizə irad tuta bilmərik. Çünki hamımız o bataqlıq olan yerdəyik. Onu yalnız özü quru yerdə olan deyə bilər. Cəmiyyətdə yaşayan insanların hamısı bu cəmiyyətdə mənfi təsirlərə məruz qalmağa məhkumdur.Ən ideal adam belə pis cəmiyyətdə yaxşı ola bilməz. Platondan soruşurlar ki, uşağı müəllimin yanında tərbiyə eləsəm yaxşı olar? Deyir ki, o normal cəmiyyətdə doğulsa, kifayətdir. Yəni, cəmiyyət özü bir qəlibdir. İnsanı qəlibə salan, onu qaydalaşdıran bir vasitədir. Əgər cəmiyyətin özündə belə bir güc yoxdursa, deməli, siyasəti də hüququ da həmin vəziyyətdə olacaq.

-Amma siyasi mübarizədə etikadankənar taktikadan istifadə edənlər var. Siz söyüş taktikasından istifadə etmirsiz, amma siyasi arenada elələri var. Yəni, bəzən istəyəndə təmiz qalmaq olur...

-Qandinin bir sözü var: Söyüş və lənət bizim məqsəd, vasitələri bir-birinə bağlamağımıza imkan vermir. Söyüş şəxsi münasibətin əlamətidir. İctimai münasibətdə söyüş ola bilməz. O adam söyüş söyür ki, şəxsi incik insandır. Mən hansısa korrupsioneri niyə söyməliyəm, niyə hədə-qorxu gəlməliyəm? Axı, korrupsiya cəmiyyətin bəlasıdır. Mənə qarşı korrupsiya halı cəmiyyətə qarşıdır. Bəzi adamlar özləri kimdənsə inciyirlər. O incikliyi də ictimai formada istifadə edəndə belə olur, gəlirlər siyasətə blogger kimi, müxbir kimi fəaliyyət göstərirlər. Sonra da başlayırlar kimisə söyüb təhqir etməyə. Bu da tamam bir yanlış yoldur. Bu yolla heç nəyə nail olmaq olmaz . Əksinə söyüş siyasi mədəniyyətin deqradasiyasını göstərir. Bir də görürsən, iclasda biri durur var yox söyüşü söyür, nə bilim qarğış tökür. Bunun hamısı şəxsi münasibətin siyasi münasibətlərə gətirilməsidir.

-Ancaq mənfi tendensiyalardan biri də odur ki, müxalifətdə də biz belə hallara rast gəlirik. İki partiya nümayəndələri bir-birinə olmazın sözləri deyir. Buna nə ad verək?

-Əgər siyasi mədəniyyət aşağıdırsa, bu nəinki iqtidar və ya müxalifət arası, öz partiya üzvlərinə münasibətdə də elə olacaq. Söyüş söyən adamları gedib biz analizdən keçirsək, sübut olunacaq ki, bu adamlar münasibətdə də elədirlər. Bəzən özlərini də söyürlər.

-Əslində siyasətdə söyüş əvvəllər yox idi, son illər yayğınlaşıb. Səbəb nədir?

-Arqumentin olmadığı yerdə ya boş söz, ya da söyüş ortaya çıxır. İnsanın elmi arqumenti varsa, mən məsələn, tutaq ki, 10 dənə elmi arqument bilirəm. Mənim boş sözə, söyüşə vaxtım yoxdur. Bir-bir arqumentlərimi deyirəm. Amma mənim heç bir arqumentim yoxdursa, yeganə baqajımda boş-boş danışıq və söyüş olacaq. Başqa nə ola bilər ki? Yəni, söyüş arqumentsizliyin, siyasi savadsızlığın nəticəsidir.

-Sizə qarşı da, müəyyən hücumlar oldu. Son seçkilərdə iştirakınızdan sonra hakimiyyətyönümlü partiya olduğunuzu deyənlər oldu. Bax, soyuq başla bu ittihamlara nə cavab verirsiniz?

-Əslində, cəmiyyətdə vəziyyət nə qədər ağırlaşırsa, siyasətçilər bir o qədər loyal olmalıdır. Çünki yanan odun üzərinə benzinlə getməzlər. Mən görürəm ki, Azərbaycan cəmiyyətində vətəndaş qarşıdurması vəziyyəti yaranır. Söyüş söymək, qarğış tökmək, hədə-qorxu gəlmək onun bir əlamətidir. Belə bir vəziyyətdə cəmiyyətdə böyük çaxnaşmaların olması, cəmiyyətin özü-özünə mənfi təsir etməməsi üçün məcburam münasibətləri normallaşdıram.O da başqalarına satılmaq, kiminsə yanında durmaq kimi görünür. İkincisi də Azərbaycan cəmiyyətində hər iki qüvvə ilə müəyyən məsafə saxlayan qüvvələr olmalıdır ki, qüvvələrin toqquşmasının qarşısı alınsın.Yəni, partiya olaraq həm müxalifətin yanındayıq, həm də iqtidarın yanında kimi görsənirik. Heç olmasa, bu iqtidarla müxalifət arasında körpü rolunu oynayaq. Sabah ölkədə milli həmrəyliyə ehtiyac olduqda qüvvələr bir araya gələ bilsin.Yoxsa belə birləşdirici qruplar olmadığı təqdirdə heç bir halda Azərbaycanda siyasi qüvvələr bir araya gəlməyəcəklər. Onda da biz heç bir milli məsələni həll edə bilməyəcəyik. Vaxtı ilə Aydın Məmmədov, Dilarə Əliyeva var idi. Cəmiyyətdə bu missiyanı ictimai xadimlər yerinə yetirməlidir. İctimai xadim yoxdur. Biz partiya kimi məcbur olub bu funksiyanı yerinə yetiririk. Əlbəttə, Bəxtiyar Vahabzadə, Azad Mirzəcanzadə, Ramiz Rövşən kimi görkəmli şəxslər vasitəçilik, yəni əlaqələndirici missiyanı yerinə yetirərdi. Müxalifət də, iqtidar da bu kimi adamların statusunu qəbul eləsəydi, Azərbaycan Demokrat Partiyası bu missiyanı yerinə yetirməzdi. Bizim partiyanın Ədliyyə Nazirliyindən keçirdiyimiz əsasnaməsində də seçdiyimiz konstruktiv müxalifətçilikdir. Ona görə də hansısa ittihamların bizim üçün əhəmiyyəti yoxdur.