Politoloq Xəqani Cəfərli: “İran çox çətin seçim qarşısındadır”

ABŞ-ın dövlət katibi Con Kerri Vaşinqtonda, Brukinqs İnstitunda çıxışı zamanı qeyd edib ki, Birləşmiş Ştatlar İranın nüvə proqramı ilə bağlı razılığın yaxın 3-4 ay ərzində əldə olunacağına ümid edir.

ABŞ dövlət katibinin bu nikbin bəyanatını şərh etmək üçün politoloq Xəqani Cəfərliyə müraciət etdik. Politoloq hesab edir ki, ABŞ dövlət katibinin nikbinliyi dünya bazarında neftin qiymətinin kəslin düşməsi ilə bağlıdır. “Hələ neftin bir barelinin qiyməti 100 dollardan yuxarı olanda Qərbin sanksiyaları nəticəsində İranın neft gəlirləri iki dəfədən çox azalaraq 118 milyard dollardan 56 milyard dollara düşmüşdü. İndi isə neftin qiyməti sürətlə ucizlaşır və bu prosesin davam edəcəyi gözlənilir. Bu günə neftin bir barelinin qiyməti təxminən 66 dollardısa, bir neçə aydan sonra “qara qızıl”ın qiymətinin 40 dollara düşəcəyi ilə bağlı çoxsaylı proqnozlar var. Sanksiyaların qalacağı tərzdə bu vəziyyət İran iqtisadiyyatını tam çökdürə bilər. Buna görə neftin qiymətinə təsir edə bilməyən İran üçün yeganə çıxış yolu kimi sanksiyaların götürlüməsidir. Bunun üçün isə İran nüvə proqramından imtina etməlidir”.

Ancaq politoloq hesab edir ki, bu o qədər də asan addım deyil. “Rusiyanın Krımı ilhaq etməsindən, Ukraynanın Cənub-Şərq vilayətlərinə faktiki hərbi müdaxilə etməsindən sonra hamıya aydın olub ki, təhlükəsizliyin ən etibarlı zəmanəti nüvə silahına malik olmaqdır. İndi ekspert və politoqların böyük əksəriyyəti bu fikiri bölüşür ki, Ukrayna 1994-cü ildə nüvə silahından imtina etməsydi, Rusiya Krımı ilhaq etməyə cəsarət edə bilməzdi. İran da nüvə silahına malik İsrailin hərbi hücumuna məruz qalacağından ehtiyyat edir və Tehranda anlayırlar ki, İslam Respublikasının mövcudluğunun yeganə zəmanəti nüvə silahıdır. Digər zəmanətlər, müqavilə, saziş və bəyannanmələrin yeri gələndə adi gağızdan heç bir fərqi qalmır. Ukrayanın ərazi bütövlüyünün pozulmayacağı ilə bağlı ABŞ, Rusiya, Böyük Britaniya və Çinin Kiyevə verdiyi zəmanət Krımım ruslar tərəfindən ilhaqının qarşısını ala bilmədi. Tehranda bunun fərqindədirlər”.

Politoloq Xəqani Cəfərli hesab edir ki, Rusiyanın Krımı ilhaq etməsi və Ukraynanın ərazi bütövlüyünü təhdid etməkdə davam etməsi İranla yanaşı başqa dövlətləri də nüvə silahı əldə etməyə həvəsləndirir. “Nüvə silahının yayılmaması üçün bu gün dünyada daha mükəmməl beynəlxalq münasibətlər sisteminin qurulmasına və daha etibarlı təhlükəsizlik zəmanətlərinin verilməsinə ehtiyac var”.

Politoloq hesab edir ki, nüvə silahı bu gün ərazi bütövlüyünün yeganə təminatçısına çevrildiyindən İranın bu niyyətindən geri çəkilməsi çox çətindir. “Ancaq sanksiyalar nəticəsində neft ixracatı iki dəfədən çox azalan bir ölkəyə neftin sürətlə ucuzlaşdığı bir zamanda bu layihəni həyata keçirmək həddindən artıq çətin olar. Buna görə bu gün İran çox çətin seçim qarşıısndadır. Tehranda İran iqtisadiyyatının neftin ucuzlaşması fonunda sərt sanksiyaları uzun müddət qaldırmaycağını bilirlər. ABŞ da bunun fərqindədir. ABŞ-ın dövlət katibi Con Kerrinin nikbinliyi də bununla bağlıdır”.